نمایشگاه "مرگ در نمک پژوهشهای باستان شناسی در معدن چهرآباد زنجان" و "انسان در جستجوی منابع گزیده آثار معدنکاری باستان از موزه معدن آلمان در بخوم" روز چهارشنبه در موزه ملی ایران گشایش یافت.
نمایشگاه مرگ در نمک حاصل همکاری موزه ملی ایران موزه باستان شناسی و مردان نمکی زنجان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و موزه معدن آلمان در بخوم است. این نمایشگاه با تکیه بر دستاوردهای علمی پروژه مشترک باستان‌شناسی ایران و آلمان یافته های برجای مانده از معدنکاران معدن چهرآباد از دوره هخامنشی تا سده های اخیر را به نمایش می گذارد.
بیش از ۱۵۰ یافته از جمله بقایایی جسمانی مرد نمکی ۱ از دوره ساسانی، بقایای جانوری، یافته‌های پارچه های چرمی، چوبی، فلزی و سفالی به نمایش در آمده است. این یافته علاوه بر معدنکاری و تاریخ استحصال نمک، اطلاعات منحصر به فردی درباره زندگی معدنکاران از حدود ۲۵۰۰ سال پیش تا سده های اخیر خصوصاً دوره های هخامنشی، ساسانی سلجوقی و صفوی ارائه می‌کنند.
مردان نمکی
معدن نمک چهرآباد در ۷۵ کیلومتری شمال غربی شهر زنجان در نزدیکی روستای حمزه لو قرار دارد یافته های باستان شناسی نشان می‌دهد که این معدن از دوره هخامنشی اواخر دوره اشکانی و دوره ساسانی در یک مرحله در دوره سلجوقی و نیز در دوره‌های صفوی قاجار و پهلوی به طور مداوم مورد بهره‌برداری بوده است. تاکنون بقایای جسمانی حداقل هشت فرد مختلف بین سالهای ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۹ در این مکان پیدا شده است مشخصات افراد به شرح زیر است:
مرد نمکی ۱ در سال ۱۳۷۲ کشف شد وقایع یافت شده شامل سر ساق پای چپ با چکمه و تجهیزاتی همراه متعلق به مرگ بزرگسال دوره ساسانی
مرد نمکی ۲ در سال ۱۳۸۳ در هنگام کار با بلدوزر یافته شد مردی بالغ با مو و ریش قهوه‌ای مایل به مشکی اواخر دوره ساسانی
مرد نمکی ۳ در سال ۱۳۸۳ در هنگام کار با بلدوزر در زیر یک تخته سنگ بزرگ نمکی کشف شد دوره هخامنشی
مرد نمکی ۴ در کاوشهای اضطراری باستان شناسی در سال ۱۳۸۳ کشف شد مرد جوانی با موهای قرمز دوره هخامنشی
مرد نمکی ۵ در حین کاوش در سال ۱۳۸۴ در زیر یک تخته سنگ نمک یافت شد بیشتر بقایای اسکلتی مربوط به مردی مسن دوره هخامنشی
مرد نمکی ۶ در حین کاوش های باستان شناسی در سال ۱۳۸۹ کشف شد و بقایای مردی بزرگسال جمجمه و قسمت‌هایی از لگن دوره ساسانی
مرد نمکی ۷ شامل بقایای اندک انسانی از جمله قفسه سینه است که همراه با مرد نمکی یک در ۱۳۷۱ یافت شد ابتدا تصور بر این بود که مربوط به مرد نمکی ۱ است اما بررسی های استخوان شناسی نشان داد که بقایای مربوط به حادثه دیگری از اوایل دوره ساسانی است.
مرد نمکی ۸ همراه با مرد نمکی ۳ در حین کار با بلدوزر در زیر یک تخته سنگ بزرگ نمکی کشف شد این تکه های جسد مربوط به دوره هخامنشی است.
با نگاهی به بروشوری که برای نمایشگاه ارائه شده می توان اطلاعاتی در خصوص معدن در دوره هخامنشی بدست آورد در این بروشور آورده شده: در دوره هخامنشی برای نخستین بار استخراج نمک در معدن چهرآباد آغاز شد با توجه به بررسی جسد چهار معدن کاری که در اثر ریزش سقف و دیواره معدن کشته شدند افراد اهل منطقه نبودند و احتمالاً در چارچوب یک برنامه حکومتی به معدن آمده بودند آنها در اردوگاه مجاور معدن سکنا داشتند و خوراک آنها عمدتا شامل گوشت و غلات نان و نوعی فرنی یا مخلوط چند غذا و میوه بود بررسی اجساد نشان داده است که مشکلات سلامتی همتون انگل و بیماری کبد در میان آن ها رایج بود احتمالا از گوه‌های فلزی یا چوبی و چکش های سنگین برای استخراج نمک استفاده می کردند و همچنین مجهز به اشیایی مانند چاقو با غلاف چرمی چراغ و ظروف کوچک بودند.
مواد آلی مانند لباس و کفش پوشاک پارچه چرم و خز به ندرت در مکان‌های باستانی حفظ می‌شوند و معدن نمک چهرآباد از این جهت یکی از معدود مکان هایی است که اطلاعات زیادی درباره پوشاک مردمان دوره هخامنشی و ساسانی ارائه کرده است. کارگران معدن چهرآباد بر اساس نوع کار لباس می‌پوشیدند به عنوان مثال مرد نمکی چهار شلواری با برش گسترده بر تن داشت که آزادی حرکت در کار را برایش فراهم می کرد شلوار و رویه آن از پشم بود لباس ها با برندهای راه راه یا پارچه های قلاب دوزی شده قرمز مزین شده بودند کمربند پهن مردنمکی ۳ از نخ‌های رنگارنگ بافته شده بود بیشتر منسوجات یافت شده در معدن نمک چهرآباد مربوط به دوره ساسانی است این لباس ها دارای الگو های متعدد و تزیینات فراوان از جمله طرح راه راه گلدوزی و پارچه چه رنگی هستند که اغلب بافت ماهرانه‌ای دارند لباس ها بیشتر تکه ها و طرح های مختلف تشکیل شده اند که به صورت جداگانه بافته برش خورده و سپس به هم دوخته شده اند.
دو نفر از معدن کاران این دوره شلوارک پوشیده بودند کارگران برای محافظت خود از سرما و محیط سنگلاخی جوراب شلواری گرم و ضخیم می پوشیدند بالاپوش بلوز کوتاه یک تکه و کمربند پارچه ای پوشش آنها را کامل می کرد چرم بز گوسفند و گاو برای تولید لباس و تجهیزات استفاده می شدند نمونه هایی از شنل دستکش کفش چکمه و نیام چاقو در کاوش ها به دست آمده است نوارهای ساخته شده از پوست گاو او برای کشیدن و یا بستن اشیا به یکدیگر به کار می رفت در دوره هخامنشیان کیسه های درست شده از پوست بز برای حمل نمک از معادن استفاده می شد از دوره صفوی ابزاری مشابه به جا مانده که در برابر آب نفوذ ناپذیر بوده و به احتمال زیاد برای ذخیره سازی مایعات کاربرد داشته.
منبع: ایلنا