یکی از مسایل عمده جمعیتی در کشورهای جهان مساله سالخوردگی جمعیت و پیامد های  ناشی از آن است.  

امروزه با رویکرد جوامع در خصوص کنترل جمعیت در سنوات گذشته آمار سالمندان و بازنشستگان بطور چشمگیری در حال افزایش است. پدیده سالمندی نتیجه سیر طبیعی زمان است که منجر به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی می شود.

سالمندی باید تجربه مثبتی در  زندگی طولانی تر همراه با سلامت، مشارکت و امنیت باشد .سازمان بهداشت جهانی رویکرد رسیدن به این فرایند را "سالمندی فعال" معنی کرده است . هدف از زندگی فعال ارتقاء کیفیت زندگی همراه با افزایش سن است.

داشتن تحرک و تمرینات ورزشی علاوه بر کاهش ریسک ابتلاء به انواع بیماری های جسمی، تا حد زیادی در ابعاد مختلف فعالیت مغزی افراد سالمند نیز موثر است.  

 ورزش با مکانیسم های متعددی، حس اعتماد به نفس را در سالمند تقویت می کند. در دوران سالمندی ممکن است اتفاق های زیر برای فرد سالمند در زندگی روزمره خود بیفتد مثل : فراموش‌کردن پوشیدن جوراب در زمان ترک منزل، ناتوانی در نوشتن درست کلمات متداول یا در برخی موارد فراموش‌کردن نام خود در زمان معرفی در یک جمع، از جمله مهم‌ترین موارد فراموش کاری است.

حدود نیمی از افراد بالای ۶۰ سال می‌گویند در یاد آوری مسایل ساده مانند نام دیگران، نام میوه‌ها، رنگ‌ها و نوشتن کلمات ساده دچار مشکل هستند.

این در حالی است که بیش از ۹۲ درصد از افراد بالای ۶۰ سال، تمرین‌های مختلفی را برای فعال نگه‌داشتن مغز و پیشگیری از زوال عقل و تقویت حافظه به‌صورت مستمر انجام می‌دهند.

محققان تاکید می‌کنند مغز یک عضله است که انجام تمرین‌های مناسب می‌تواند به تقویت حافظه و بهبود عملکرد آن کمک کند. با تقویت حافظه علاوه بر قوی شدن آن، میزان تمرکز و استدلال هم افزایش می‌یابد.

یکی از راه ‌های مفید برای تقویت حافظه، بازی است. بازی فقط مختص کودکان نیست. انواع خاصی از بازی‌ها که شامل بازی‌های مربوط به تقویت حافظه است برای سالمندان بسیار مفید و موثر است.

مغز انسان به هیچ ‌وجه از آموختن و حفظ و نگهداری اطلاعات جدید باز نخواهد ایستاد حتی مغز افراد سالخورده.

در این بین سالمندانی که دچار ضربه مغزی، جنون یا دیگر آسیب‌ های مغزی شده‌اند، می‌توانند با حفظ و نگهداری مغزشان، در برخی عملکردها و توانایی‌های شناختی و ادراکی بهبودی نسبی کسب کنند.

در حقیقت مغز انسان توانایی بازسازی نواحی آسیب‌دیده ناشی از ضربه‌های مغزی یا جراحت‌های مغزی‌ای که بر اثر ضربه به وجود آمده را دارد.

مغز انسان مانند سایر اندام‌های موجود در بدن، برای داشتن عملکرد مطلوب، نیاز به تمرین و دریافت مواد مغذی، اکسیژن و خون دارد.

رژیم‌های غذایی نیز اغلب در این امر نقش مهمی را ایفا می‌کنند اما در کنار این عوامل، بازی‌ها و فعالیت‌هایی که تفکر ادراکی، استدلال و مهارت حل مساله را در برمی‌گیرد برای عملکرد بهتر مغز و تقویت حافظه و دو نیمکره مغز موثر است، پس فکرتان را ورزش دهید.

با فعال نگاه‌ داشتن مغزتان، سلول‌های عصبی مغز را ترغیب می‌کنید تا ارتباط‌های جدید ایجاد کند. این مساله به جز بالابردن قدرت یادآوری، ظرفیت حافظه را هم بالا می‌برد و مانع ازدست‌رفتن آن می‌شود.

اکثر سالمندان تصور می‌کنند، بازی کردن کاری بیهوده و فقط برای قشر کودک و نوجوان است اما باید آنها خودشان را برای انجام بازی‌ها و فعالیت ‌هایی که مغز را درگیر می‌کند و همچنین باعث سلامت روان شان می‌شود، تشویق شوند. برنامه‌های آموزشی مفید برای مغز از حواس‌پرتی و افسردگی سالمندان جلوگیری می‌کند.

به عزیزان بازنشسته و فرهیخته توصیه می شود از بازی‌های جالب و جذاب فکری استفاده کنید؛ بازی‌های ساده‌ای مانند حل جدول، سودوکو، جدول کلمات متقاطع، بازی شطرنج یا مطالعه کردن یک کتاب با یکدیگر یا پرسیدن نام شهرها و پایتخت شان.

حتی می‌توانید ساعتی از روز را با دوستان خود به یادآوری نام اطرافیان اختصاص دهید. گرچه شاید به ظاهر این نوع گفت ‌وگو بازی نباشد، اما با این کار کمک می‌کنید تا مغز خود را به فکر واداشته تا نام دوستان و آشنایان را به خاطر بیاورید.

بازی‌های مغزی را می‌توان در هر مکانی انجام داد؛ منزل، مراکز ورزشی یا هنگامی که با دوستان و همسالان و اقوام خود هستید.

در این زمان می توانید با یادآوری نام گل ها و دریا ها، پایتخت شهرها و کشورها، اسامی پرندگان و یادآوری مکان های دیدنی که در سفرهای قبلی از آنها بازدید داشته اید و ... ذهن خود را درگیر کنید.

اگر به کامپیوتر دسترسی دارید، بازی‌های آنلاین تقویت حافظه را به شما پیشنهاد می‌کنیم که هم رایگان در اختیار شما هستند و هم ساعت‌ها سرگرمی را به همراه خواهند داشت.

این فعالیت‌ها فقط برای سالمندان مفید نیست، بلکه حس معاشرت‌پذیری، تعامل و احساس تعلق را در آنها تقویت و به کاهش احساس انزوا و افسردگی بسیار کمک می‌کند.

فراموش نکنید مغز انسان با رد و بدل کردن اطلاعات رشد می‌کند، اگر سعی نکنید مغز را در معرض اطلاعات به‌ روز قرار دهید به‌ مرور حالت فعال ‌بودن خود را از دست می‌دهد و به صورت ایستا و رکود درمی‌آید.

این جمله به این معنی نیست که مغز دچار مرگ می‌شود، بلکه به معنی این است که توان رشد و حفظ اطلاعات را نخواهد داشت.

راهکارهایی جهت پیشگیری از آلزایمر:

داشتن فعالیت ذهنی:

افرادی که همچنان به دنبال یادگیری مطالب جدید و به چالش کشیدن مغز خود هستند، کمتر به بیماری آلزایمر مبتلا میشوند. چیدن پازل، معما و بازی های فکری، جدول کلمات متقاطع، سودوکو، شطرنج، خاطره نویسی روزانه، مشاعره، رفت و آمد از مسیر جدید به جای مسیر همیشگی، تغییرعادات به طور منظم، مثلاً انجام بعضی کارها با دست غیر غالب، فعالیت های مناسبی می باشد.

یادگیری مطالب جدید :

یادگیری یک زبان جدید، تمرین یک آلت موسیقی، مطالعه یک کتاب یا خواندن روزنامه، یا یک سرگرمی جدید، می تواند مانع ایجاد آلزایمر شود یا ابتلا به آن را به تعویق اندازد. هر چه بیشتر مغز خود را به چالش بکشید بیشتر به خود کمک کرده اید

داشتن خواب راحت :

اختلال خواب یک نشانه از بیماری آلزایمر نیست، اما می تواند یک عامل خطر باشد. محرومیت از خواب کافی شبانه سبب عدم تمرکز می شود و بر خلق وخوی فرد تاثیر می گذارد.

مدیریت استرس :

فشار عصبی مزمن و طولانی مدت به دلیل آنکه مانع از رشد سلول های عصبی می شود، می تواند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهد.

راه های مدیریت فشار عصبی : 

• نفس عمیق بکشید. فشار عصبی باعث تغییر سرعت تنفس می شود، آرام و عمیق نفس بکشید.
• برنامه فعالیت آرامش بخش روزانه : پیاده روی، دوش آب گرم، ... به کاهش فشار عصبی کمک می کند
• تقویت آرامش درونی: اثبات شده است که  بین معنویت و سلامت مغز ارتباط وجود دارد.
• انجام فعالیت های سرگرم کننده: زمانی را برای اوقات فراغت اختصاص دهید.
• حس شوخ طبعی خود را حفظ کنید. خندیدن کمک می کند تا با فشار عصبی مبارزه کنید.

*تعامل اجتماعی خود را بیشتر کنید

انسان موجودی اجتماعی است. مطالعات نشان می دهد افرادی که ارتباط اجتماعی بیشتری داشته اند در آزمون های حافظه و شناختی نتیجه بهتری کسب کردند. فعال ماندن از نظر اجتماعی ممکن است از بیماری آلزایمر جلوگیری کند.  بنابراین حفظ ارتباط با دوستان و آشنایان یک اولویت است. به خاطر داشته باشید کیفیت روابط اجتماعی مهم است نه کمیت آن، تعامل چهره به چهره، همیشه می تواند تاثیر گذارتر باشد.

راه های زیر جهت حفظ ارتباط با اطرافیان توصیه می شود :

1- با اقوام و دوستان معاشرت کنید.

2- به صورت گروهی با دوستان خود به فعالیت های ورزشی بپردازید.

3- فعالیت های داوطلبانه داشته باشید

4- به یک گروه اجتماعی بپیوندید.

5- در کلاس های گروهی شرکت داشته باشید.

6- عضو یک گروه ورزشی، آموزشی، تفریحی و گردشگری شوید.

7- به اماکن عمومی مانند سینما، پارک، موزه ها، …بروید.

*وزن خود را کنترل کنید

اضافه وزن یکی دیگر از عوامل خطر ابتلا به بیماری آلزایمر است، در میانسالی افرادی که اضافه وزن دارند دو برابر بیشتر و افرادی که چاق هستند سه برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به آلزایمر می باشند. با رسیدن به وزن مناسب از مغز خود محافظت کنید.

تهیه کننده: مهشید حاجی حیدری دکتری رشته مدیریت ورزشی. مدرس دانشگاه