باغ زیبا و بی‌نظیر دولت آباد، امروزه از سراسر دنیا میزبان گردشگران ایرانی و خارجی است و درهای خود را به روی این گردشگران باز می‌کند. باغ دولت آباد یزد که یکی از 9 باغ ایرانی در میراث جهانی یونسکو است، در بیست و سوم اسفند سال ۱۳۴۶ با شماره ۷۷۴ به عنوان آثار ملی ایران ثبت شد. همچنین این اثر تاریخی توانست در در سال ۱۳۹۰ در لیست آثار جهانی قرار گیرد.
باغ دولت آباد از گذشته تاکنون
باغ دولت آباد یزد در حال حاضر یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های ایرانی به شمار می‌رود که در هر گوشه و کنار آن، نشانه‌ای از بهشت را می‌توان دید. این باغ با شهرت جهانی خود، بازدیدکنندگان را به وجد می‌آورد. این باغ که به آن باغ چهار منار هم می‌گویند، یکی از باغ‌های قدیمی شهر یزد است که بنای آن و مجموعه باشکوهش در سال ۱۱۶۰ به‌دست محمدتقی خان بافقی که به خان بزرگ معروف بود، ساخته شد. این باغ حدود ۲۶۰ سال قدمت دارد و در گذشته محل سکونت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده است.
این بنا و باغ باید در اختیار نوادگان محمد تقی خان، بزرگ خاندان رحیمی، می‌بود اما میراث فرهنگی آن را در تملک خود گرفت. شد و در حال حاضر هم محمدعلی معزالدینی، داماد نماینده ولی فقیه، آن را اداره می‌کند. مجموعه باغ دولت آباد از دوره‌های افشاریه و زندیه به یادگار مانده است که بخش‌هایی مانند عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ ناصر را شامل می‌شود.
درختان سرسبز و بلند قامت مثل انگور، کاج، سرو، انار و گیلاس در همه جای این باغ باشکوه دیده می‌شوند و منظره‌ای زیبا و خرم را در قاب چشمان گردشگران ساخته‌اند. فصل بهار هم با نسیمی ملایم، عطر و بوی گل‌های محمدی و سرخ را در هوا پخش کرده و فضای باغ را آرامش‌بخش و رویایی می‌کند.
هدف از ساخت باغ دولت آباد چه بود؟
محمدتقی خان در دوره زندیه و معاصر با حکمرانی کریم خان زند، سرسلسله خاندان خوانین یزد بود. او تصمیم گرفت قناتی به‌طول 65 کیلومتر از مهریز به یزد بکشد، این کار را انجام داد و این قنات طولانی را دولت‌آباد نام‌گذاری کرد. این قنات که از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفت، به آن منطقه زندگی و آبادانی می‌بخشید. علاوه بر این در طول مسیر، زمین‌های کشاورزی بسیاری را سیراب و چندین آسیاب آبی را راه‌اندازی می‌کرد. بعد از ساخت این قنات و زندگی بخشیدن به منطقه، خان بزرگ، باغ دولت آباد را در این مکان بنا کرد.
در آن زمان، باغ چهار منار خارج از محدوده شهر یزد قرار داشت، با وجود این، اطراف باغ با درختان بلندقامتی پوشیده شده بود و از خارج از باغ، داخل آن دیده نمی‌شد. اما مدت‌ها از آن زمان گذشته و شهر یزد پیش‌روی کرده، حالا این باغ را در مرکز این شهر می‌بینیم.
دیدنی‌های شگفت‌انگیز باغ زیبای یزد
باغ زیبای دولت آباد یکی از اصیل‌ترین طرح‌های باغ ایرانی را در دل خود جای می‌دهد. فضای باغ در وسط مجموعه قرار گرفته و ساختمان‌ها در اطراف آن بنا شده‌اند، درست مانند سایر باغ‌های ایرانی. باغ زیبای دولت آباد چهار بنای اصلی دارد که هشتی، تالار طنبی و سردر از جمله این چند بنا هستند. همچنین چند اتاق زمستانی هم در این مجموعه ساخته شده است.
باغ دو بخش مستطیل شکل دارد و اندرونی و بیرونی را تشکیل می‌دهند که به صورت عمود بر روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. یکی از دیدنی‌ترین و ممتازترین بخش‌های معماری باغ، بادگیر بلند آن است که بیش از ۳۳.۸ متر ارتفاع دارد. این بادگیر هشت ضلعی بلندترین بادگیر جهان است. تلفیق باد و آب در این بخش از بنا باعث می‌شود نسیمی خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه نشین و تالارها بوزد.
باغ دولت آباد در گذر زمان کاربری‌های مختلفی را تجربه کرده است مانند سکونتگاه حکومتی. باغ بیرونی به‌عنوان جایگاهی برای انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهری استفاده می‌شد. باغ اندرونی هم بخش خصوصی و اقامتگاهی به شمار می‌رفت.
قنات‌های باغ و سیستم آب‌رسانی
عنصر اصلی باغ دولت آباد را می‌توان آب دانست. نمایش آب در آبنماها و حوض‌ها زیبایی خاصی به باغ می‌بخشد. قنات دولت آباد آب این باغ را تامین می‌کند. علاوه بر این، چاه آبی به عمق ۱۵۰ متر و منبعی با گاورو که در ضلع شرقی باغ و کنار ساختمان خدماتی قرار دارد، برای زمان‌های خشکسالی به مردم کمک می‌کرد تا باغ دچار بی‌آبی نشود و حوض‌ها همیشه پرآب بماند. یک آب‌انبار هم وجود دارد که برای مواقع لازم از آن استفاده می‌شد.
آبنمای باغ دولت آباد
معماری این باغ طوری است که آب همیشه در سطح باغ حضور دارد و همین زیبایی آن را دوچندان می‌کند. آب در زیر بادگیر عمارت هشتی و در یک حوض از جنس مرمر می‌جوشد، بعد به حوضی در وسط این عمارت جاری می‌شود. سه سینه کبکی هم در مقابل ارسی اتاق‌ها قرار دارد که از جنس مرمر است. طراحی و تراش این سنگ به‌گونه‌ای است که موج ایجاد می‌کند و حجم آب را بیشتر از واقعیت نشان می‌دهد.
از هر یک از سینه کبکی‌ها، آب وارد یک حوض کوچک می‌شود که به آنها حوض کلگی می‌گویند. از این حوض‌ها، آب در آبنمای بزرگ باغ جاری می‌شود. این آبنما درست در محور اصلی باغ قرار دارد و ابعاد آن متناسب با ارتفاع بادگیر عمارت هشتی در نظر گرفته شده است. به همین دلیل تصویر عمارت باغ را به طور کامل در آب منعکس می‌کند.
سپس آب از زیر عمارت سردر، وارد باغ بهشت‌آیین خواهد شد و به یک استخر ۱۲ ضلعی بزرگ که در شمال عمارت واقع شده، می‌ریزد. بعد به سه استخر مستطیل شکل در سه طرف دیگر جاری می‌شود. از آب این استخرها که خیابان‌ها و آبادی‌ها جاری شده، برای کشاورزی استفاده می‌شود. هدف معمار نه تنها عبور آب از لایه‌های زیرین زمین و سیراب کردن درختان قناعت بوده، بلکه آب زلال را به روی زمین‌ها آورده تا روح ساکنان کویر را هم سیراب کند.
بادگیرهای باغ دولت آباد
بادگیر باغ دولت آباد، سازه‌ای است که آن را منحصربه‌فرد می‌کند. این بادگیر 33.8 متر ارتفاع دارد و بلندترین بادگیر جهان به حساب می‌آید. شکل این بادگیر برخلاف دیگر نمونه‌ها، مستطیل است و ظاهری هشت ضعلی دارد. این امر باعث می‌شود باد از هر سمتی که بوزد، بتواند به‌راحتی به دریچه‌های بادگیر وارد شده و به سمت پایین هدایت شود.
حوض آبی در قسمت انتهایی بادگیر قرار دارد که می‌توان آن را هوشمندی معماری این بادگیر دانست. باد کویری یزد که گرم است، وارد بادگیر شده، از بین پره‌های چوبی بادگیر عبور می‌کند. حالا بخشی از گرمای خود را از دست داده و در طول مسیر و به‌خصوص با وزیدن بر روی سطح آب حوض، خنک می‌شود. معمار با این کار بدون نیاز به منبع انرژی، یک کولر خنک‌کننده طبیعی را ساخته است.
ساکنین از تالار، شاه‌نشین و اتاق‌هایی که بادگیر به آنها راه دارند در فصل تابستان استفاده می‌کردند و ساختمان آن عمارت تابستانه نام داشت.
بناهای مختلف باغ دولت آباد
باغ چهار منار بخش‌های مختلفی دارد و هر کدام به نوعی جاذبه‌ای متفاوت محسوب می‌شوند. این جاذبه‌ها را در ادامه با هم مرور می‌کنیم.
بخش اندرونی باغ
قسمتی از باغ به شکل مستطیل بزرگی است که در زمان‌های گذشته به‌عنوان باغ خصوصی و اقامتگاه شناخته می‌شد. در این بخش تقارن به عناصر مختلف در هر دو سمت به چشم می‌خورد. آبنما هم درست در وسط فضای اندرونی باغ قرار گرفته و همین نظم و دقت در معماری این باغ آن را به ویژگی شاخص باغ تبدیل کرده است.
حاکم و خانواده‌اش در بخش اندرونی باغ زندگی می‌کردند. اندرونی از ساختمان‌های هشتی، بهشت‌آیین با سنگ‌فرش‌های زیبا و استخرهای بزرگ، حرم‌سرا، مطبخ، اتاق‌های خادمان، اسطبل و شترخانه، اتاق زندانیان، درشکه‌خانه، برج دیده‌بانی و آب‌انبار خصوصی در قسمت غربی باغ تشکیل می‌شود.
در باغ‌های که هم سکونتگاه است و هم ساختمان حکومتی، بخش اندرونی را از بخش‌های دیگر متمایز می‌ساختند و حتی برای نظارت بر آن، دربان قرار می‌دادند.
بهشت آیین
بهشت آیین جایی است که برای اقامت زمستانی رو به آفتاب ساخته شده و درست روبه‌روی هشتی قرار دارد. همچنین مرز بین بخش بیرونی و اندرونی محسوب می‌شود. فاصله بین ساختمان هشتی و اقامتگاه بهشت آیین را شبدر کاشته‌اند و در دو طرف این محدوده می‌توانید درختان گیلاس و انار ببینید.
ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)
عمارت هشتی یکی از مهم‌ترین ساختمان‌ها در باغ دولت‌آباد است. این عمارت در انتهای محور اصلی باغ قرار دارد و به دیوار جنوبی متصل می‌شود. این عمارت به عنوان ساختمان اصلی خنک‌کننده باغ است، به طوری که هوای خنک را از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها انتقال می‌دهد و ساختمان را خنک می‌کند.
عمارت هشتی ساختمان، دو طبقه دارد با شاه‌نشین با درهای مشبک و حوض مرمری، اتاقک بادگیر، هشتی و دو اتاق پستو. سقف این بخش از باغ هنر دست معمار است و مانند ساختمان‌های دیگر یزد از ماسه، خاک رس، کاه و گچ ساخته شده است.
علاوه بر این، از درهای ارسی با شیشه‌های رنگی، به‌عنوان تزئینات این ساختمان استفاده کرده‌اند. طبقه بالایی عمارت هم یک تالار و ایوان دارد که زیبایی این بنا را بیشتر می‌کند.
مطبخ
فضایی که در گذشته به‌عنوان مطبخ از آن استفاده می‌شد، امروزه به فضایی چشم‌نواز و دلنشین کافه سنتی تبدیل شده است. در هنگام بازدید از باغ، می‌توانید علاوه‌بر لذت بردن از فضای دلنشین کافه، یک نوشیدنی یا یک وعده غذایی سبک را هم امتحان کنید.
تالار طنبی
تالار طنبی ساختمانی بزرگی است که در سمت غرب عمارت بادگیر یا هشتی قرار گرفته است. بالای این تالار بادگیری مربع شکل وجود دارد. تالار طنبی به‌عنوان اقامتگاه تابستانه محسوب می‌شد. در یک طبقه و در دو سوی این تالار، شبستان‌ها، صفه‌ها و تالارهایی ساخته شده‌اند که با استفاده از درها و روزنه‌هایی به تالار طنبی راه دارند. علاوه بر این در این تالار، زیرزمینی وجود دارد که از سمت جنوب و از طریق یک راهرو به فضای زیر بادگیر، و با استفاده از دو پله به باغ می‌رسد.
برج دیدبانی
دیواری خشتی و بلندی دورتادور باغ را پوشش داده و در قسمتی از آن، برجی ساخته شده که در گذشته برای دیده‌بانی کاربرد داشت.
بخش بیرونی باغ
باغ دولت آباد در روز زیبایی خاص خود را دارد، اما در شب، منظره‌ای متفاوت از این باغ خواهید دید. فانوس‌های درخشان که در امتداد درختان قرار دارند، به محوطه باغ روشنایی می‌بخشند و ظاهری زیبا به باغ می‌دهند. درب ورودی یکی از اتاق‌های باغ، با شیشه‌های رنگی تزئین شده است.
تابش آفتاب بر روی این شیشه‌ها نورهای رنگی جذابی را به نمایش می‌گذارد. درهای مشبک گره‌چینی از چوب چنار، شیشه‌های رنگی، آب‌نماهای داخل عمارت اصلی، درختان توت صدساله باغ در طول روز میزبان گردشگران خواهند بود.
جلوخان و سردر
جلوخان یا بیرونی باغ در زمان‌های قدیم برای استقرار کاروان‌ها، برگزاری مراسم ورزشی، تشریفات و انجام امور حکومتی مورد استفاده بود. این بخش مجموعه‌ای از ساختمان‌های تالار آیینه در سه طبقه، عمارت تهرانی، ساختمان سردر اصلی، باغ ناصر، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب‌انبار عمومی و دیوان‌خانه در سمت شرقی باغ است.
عمارت سردر در باغ بهشت آیین، قرار دارد که اصلی‌ترین بخش فضای بیرونی باغ است. این عمارت در دو طبقه ساخته شده و می‌توان گفت که مرز مشترک بین دو باغ اندرونی و بیرونی است. طبقه همکف عمارت را سردر، هشتی، اتاقی بزرگ رو به شرق و اتاق‌هایی کوچک رو به شمال و جنوب و چند راهرو تشکیل می‌دهند.
ساعت بازدید از باغ
باغ دولت آباد و زیبایی‌هایش، هر روز هفته از ساعت ۷:۰۰ صبح تا ۲۲:۳۰ شب، از مهمانانش پذیرایی می‌کند. می‌توانید یک عصر دل‌انگیز را همراه با خانواده و عزیزان در این باغ سپری کنید و از هوای دلچسب آن لذت ببرید.
باغ دولت آباد کجاست؟
برای بازدید از باغ دولت آباد، باید سفری به شهر زیبا و مهمان‌نواز یزد داشته باشید. وقتی به مقصد رسیدید، محله پامنار را از هر کسی بپرسید شما را راهنمایی می‌کند. برای راحتی در پیدا کردن مسیر این باغ لوکین آن را برای شما قرار داده‌ایم.
آدرس
یزد، خیابان شهید رجایی، کوچه حسینیه، باغ دولت آباد
منبع: مجله علی‌بابا
توصیه‌های مهم گردشگری oipf.ir:
- لطفاً از سفرهای غیرضرور در دوران اپیدمی کرونا خصوصاً به شهرهای قرمز و نارنجی جداً خودداری کنید.
- در طول سفر بدون در نظر گرفتن دریافت واکسن، نکات بهداشتی و توصیه‌های ایمنی در خصوص کرونا را رعایت فرمایید.
- قبل از سفر حتما چک لیستی از وسایل مورد نیاز خود تهیه کنیم.
- در صورت داشتن بیماری خاص، حتما با پزشک خود مشورت نموده و داروهای خود را فراموش نکنید.
- به قوانین عرفی، آداب و رسوم مردم بومی احترام بگذاریم.
- از روشن نمودن آتش در طبیعت خودداری کنیم، در صورتیکه تصمیم به روشن نمودن آتش داریم قبل از آن محیطی را به دور از گیاهان انتخاب نموده و زمین را کمی حفر نماییم تا قبل از ترک محل باقیمانده آتش را با کمی آب و دفن نمودن زیر خاک خاموش کنیم. این کار باعث می‌شود تا ریسک آتش‌سوزی به حداقل برسد.
- من و شما شایسته حضور در طبیعت و دیدن زیبایی‌های آن در فصل‌های مختلف سال هستیم، بدون توقع و انتظار از دیگران حتماً زباله‌های خود را به محیط شهر و داخل سطل زباله منتقل کنیم.
- از ایجاد سر و صدای بلند، یا شنیدن موسیقی با اسپیکر مخصوصاً در طول شب جداً خودداری نمایید. این کار باعث برهم زدن آرامش مردم بومی و طبیعت و به دنبال آن باعث به وجود آمدن ناهنجاری خواهد شد.
- از کارهایی که باعث تخریب یا آسیب به طبیعت یا آثار تاریخی می‌شود جداً خودداری کنیم.
- در صورتیکه تمایل به طبیعت‌گردی دارید حتما از شرایط آب و هوایی آگاه شوید.