امیرکبیر نامه‌ای دارد که در آن به ناصرالدین شاه اهمیت تاسیس یک موسسه آموزشی را گوشزد می‌کند و در آن می‌نویسد: «در امر مدرسه دقت زیاد لازم است. آدم خیلی معقول و متشخص می‌خواهد که سررشته از هر چیز فرنگی و ایرانی داشته باشد.» همین می‌شود که وزیر نامدار دوره ناصری با شاه وقت شور و مشورت پیشه می‌کنند و به جانمایی این مدرسه مشغول می‌شوند. آن زمان در جنوب میدان توپخانه زمین پهناوری بود که سربازان در آن آموزش رزمی می‌دیدند. امیرکبیر این زمین را که به کاخ های سلطنتی نیز نزدیک بود را برای دایر کردن مدرسه مناسب دید. کار ساخت این مدرسه در سال ۱۲۶۶هجری قمری آغاز شد نقشه این بنا را میرزا رضا مهندس باشی کشید که در فرنگ درس معماری خوانده بود و محمد تقی معمار مامور ساختن آن شد. مدرسه درست چند روز بعد از تبعید و به قتل رسیدن امیر کبیر افتتاح شد. تا سال‌های سال تنها دانش‌آموزان و دبیران این مدرسه در آن تردد داشتند. اما از زمانی که این مدرسه در اختیار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت زمزمه‌هایی برای موزه شدن آن به گوش رسید. متولیان این وزارت خانه همت کردند و با همکاری مدیران شهری این مدرسه در اوایل دهه ۹۰ به موزه تبدیل شد.
عقل‌ها را عقل‌ها یاری دهد
پا به سن گذاشته ترین مدرسه شهر ۷ هزار و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد. سبک معماری آن به اواخر دوره قاجاریه مربوط است و مصالح بکار رفته در آن شامل آجر و گچ و سنگ و چوب می‌شود. این مدرسه در مجموع ۳۲ کلاس در دو طبقه دارد و سالن نمایش و سالن غذاخوری و حیاط و باغچه‌های قرینه‌ای از دیگر داشته های آن هستند. مدرسه شکل مستطیلی دارد و در هر راس آن پلکانی مارپیچ بازدیدکنندگان را به طبقه دوم راهنمایی می‌کند. نمای بیرونی دارالفنون از داخل حیاط آجری با تزیینات مقرنسی دربالای دیوار هاست. علاوه بر این در قاب‌های کاشی فیروزه‌ای که در قسمت زیر مقرنس کاری ها تعبیه شده شعرها و جمله‌های حکمت‌آمیز از شعرا و ادبای ایرانی با رنگ سفید نوشته شده است.
درگاه شمالی راه دسترسی به زمین پشت ساختمان مخابرات است و درگاه جنوبی به سالن های نمایش و غذا خوری راه دارد. حفظ بنا در دستور کار این گروه قرار گرفته و تمامی این اقدام های باز زنده سازی زیر نظر کارشناسان خبره این فن انجام شده است. «عقل‌ها را عقل‌ها یاری دهد»، «فرزند خصال خویشتن باش»، «از ایران جز آزاده هرگز نخاست» و «هر چیز که در جستن آنی، آنی» از اشعاری است که بر پیشانی بین دو کلاس های طبقه اول و دوم دور تا دور حیاط با خط نستعلیق روی کاشی‌های لاجوردی رنگ نوشته شده است. حیاط فضای دل انگیزی دارد و به نظر می‌رسد کاج های کهنسالی که در چهار گوشه آن سر به آسمان خاکستری رنگ تهران بر داشته‌اند همان نهال‌های کوچکی باشند که بعد از احداث مدرسه در این باغچه کاشته شده‌اند.
آموزش و پرورش متولی دارالفنون است
مدرسه دارالفنون در اوایل دوره ناصرالدین شاه افتتاح شد و تا پایان سال ۱۳۶۴ به کار خود ادامه داد. پس از آن مدتی از اینجا به عنوان مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان استفاده شد. قدمت تاریخی و نماد بودن در پیشینه تعلیم و تربیت و آغازگر بودن در دوره نوین آموزش در ایران از مواردی بود که باعث شد این بنا به شمار آثار ملی درآید. از سویی دیگر این مدرسه قدیمی محل تحصیل و رشد بسیاری از شخصیت های برجسته علمی و فرهنگی و سیاسی و ادبی بوده است. پیشینه معماری نوین و مدرن و بخشی از تاریخچه شهر سازی بودن نیز از دیگر دلایلی بود که این مکان را به ثبت میراث فرهنگی رساند. پیش از همه‌گیری ویروس کرونا بهترین زمان برای بازدید از مدرسه در تعطیلات عید نوروز بود. با ورود گردشگران مدرسه قدیمی شهر رنگ و بوی زنده دلی به خود می‌گرفت و عکاسی در محوطه زیبای آن خواهان زیادی داشت. متولیان این مدرسه پیش‌بینی می‌کنند با وجود واکسینه شدن همگانی امسال پای گردشگران بیشتری به این موزه باز شود.
میخکوب نامه‌ها و سندها می‌شوید
زمان زیادی از عمر موزه تعلیم و تربیت نگذشته است. آبادانی این مدرسه قدیمی همچنان ادامه دارد. در راهروهای تو در توی بعد از دالان های ورودی ویترین هایی کنار هم قطار شده‌اند که در آن ها قدیمی‌ترین اسناد مربوط به این مدرسه نگهداری می‌شوند. هر نامه ماجرایی دارد. سندها با چاپ‌های قدیمی معرف سال انتشارشان هستند و شما را مدتی بالای سر ویترین های پایه کوتاه نگه می‌دارند. در تالارهای این مدرسه سالخورده چشم تان به جمال این اسناد و مراسلات روشن می‌شود.
سیری در شکل‌گیری کتب درسی
در همین مدت کوتاهی که از عمر موزه علوم و تربیت می‌گذرد قدم‌های خوبی در زمینه تهیه سیرهای تکوینی روش‌های آموزشی برداشته شده است. این سیر نامه‌ها شامل موارد آموزشی، کتب درسی، شکل‌گیری کانون‌ها و البته اسنادی که تحولات موجود در مدرسه را نشان می‌دهد هستند. از کتاب‌ها و آثار به جا مانده می‌توان به برنامه درسی دانش آموزان اولیه اینجا پی برد. رشته‌های تحصیلی دایر در مدرسه شامل پیاده نظام، سواره نظام، توپخانه، مهندسی، طب و جراحی، معدن شناسی، علوم طبیعی، شیمی و فیزیک و داروسازی می‌شد و کتب درسی در این زمینه همچنان در این موزه به یادگار مانده است.
عایدات رییس دسته موزیک!
سندهای به جا مانده در مدرسه دارای موضوعات متنوعی هستند. هر کدام از آنها اسکن شده و حالا در قاب‌های چوبی بزرگ پیش چشمان فرهنگ دوستان قرار گرفته‌اند. یکی از این سندها مربوط به مراسلاتی است که درباره عایدات رییس دسته ارکستر مدرسه دارلفنون رد و بدل شده است و دیگری درخواست نامه‌ای است که در آن از وزیر مختار خواسته شده تا از فرانسه برای تعلیم درس داروسازی یک پزشک داروساز را به مدرسه دارلفنون اعزام کنند.
همه وزیران علوم
یکی از اتاق‌های مجموعه در طبقه اول به اتاق وزیران موسوم شده است. در این اتاق عکس تمام وزیران فرهنگ و علوم از دوره قاجاریه تاکنون به نمایش گذاشته شده است. بازدیدکنندگان علاوه بر شناخت این تلاشگران عرصه علم با تاریخچه ای از اقدام های آنها به طور تاریخی و توصیفی آشنا می‌شوند.
معلمان نام آشنا
یکی از رویکردهای آموزشی موزه علم و تربیت دارالفنون آشنایی دانش آموزان و بازدیدکنندگان با مشهورترین دبیران از آغاز تا کنون بوده است. بسیاری از چهره‌های فرهنگی این مرزو بوم از دبیران آموزش و پروش بوده‌اند و در این اتاق می‌شود با زندگینامه آنها آشنا شد. جبار باغچه‌بان و دکتر شریعتی، شهید بهشتی، شهید رجایی و شهید مفتح چهره‌های شناخته شده خانه معلمان هستند.
ملاقات با قدیمی ترین عکس های دارالفنون
قدیمی‌ترین عکس‌های به جا مانده از دارالفنون از دیدینی‌ترین بخش‌های این موزه هستند. ردیف شاگرادانی که مودب در پیشگاه معلمان ایستاده‌اند، دسته موزیک زمان قاجار، نماهای مختلف از معماری مدرسه مبارکه دارالفنون و عکس‌هایی از شخصیت‌های تاریخی و سیاسی و علمی از داشته‌های این بخش بیاد ماندنی هستند.
چطور به دارالفنون برویم
این مدرسه سالخورده در خیابان ناصرخسرو جا خوش کرده است. برای رفتن به این موزه به یادماندنی می توانید در ایستگاه مترو امام خمینی از قطار پیاده شده و خودتان را به این خیابان برسانید. اگر علاقه‌مند به پیاده روی در بافت قدیمی این گذر هستید پیشنهاد ما این است که در چهارراه گلوبندک از وسایل نقلیه خداحافظی کنید و با پای پیاده و با گذر از عمارت ارک سلطنتی و شمس العماره خودتان را به خیابان ناصرخسرو و دارالفنون برسانید.
ساعت و هزینه بازدید
دیدار با دارالفنون هزینه‌ای روی دست‌تان نمی‌گذارد و بهای بلیط بازدید از آن ۳ هزار تومان است. البته در بیشتر ماه‌های سال از بازدید کنندگان برای ملاقات با این موزه هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. برای اطلاع دقیق‌تر از ساعت‌های بازدید و هزینه بلیط می‌توانید با شماره تلفن ۳۳۱۱۳۷۸۲ تماس بگیرید.